Tekstil Boya Kimyasalları ; Kısaca tekstil boyamada kullanılan Yardımcı Kimyasal Maddeler olarak tanımlanabilir.

Tekstil Yardımcı Kimyasalları, Tekstil işlemleri için kimya firmaları tarafından özel olarak geliştirilmiş, kimyasal yapıları bir miktar karmaşık olan, çoğu karışım hâlinde bulunan maddeleri ifade etmektedir. Tekstil Kimyasalları terimi ise, kimyasal yapıları belli olan Tekstil İşlemlerinde kullanılan bazı organik ve anorganik asitler, bazlar, tuzlar gibi maddeleri ifade etmektedir.

Islatıcılar tekstil ürününün iyi bir şekilde ıslanmasını sağlayan maddelerdir. Boya ve Baskı işlemleri, yaş işlemlerdir. Dolayısıyla materyalin iyi bir şekilde muamele görebilmesi için ilk olarak iyi bir şekilde ıslanması gerekir.

Tekstil sanayiinde genel olarak kullanılan Islatıcılar

• Anyonik karakterli
• Katyonik karakterli
• Noniyonik karakterli
• Amfoterik karakterli

olarak sayılabilir. En önemlileri Anyonik ve Noniyonik tipte olanlarıdır.

a) Noniyonik Islatıcılar

Kimyasal Temizleme ve Islatma için en uygun Islatıcılar alkil fenol etilenoksit kondensasyon ürünleri serisi ile örneklenen Noniyonik tiplerdir. Bu tip Islatıcılar suda çözülebilmeleri yanında yağlarda da çözülebilmektedirler.

Nonifenoletilenoksit kondensatı, yağ alkol etilen alkol kondensatları ve yağ alkol kondensatları noniyonik ıslatıcılardır.

Noniyonik Islatıcılar ın belirgin özelliği sıcaklığa karşı hassas olmasıdır. Sıcaklığın artmasıyla noniyonik ıslatıcıların çözünmeleri ters orantılı olarak değişmektedir. Noniyonik Islatıcılar çözünürlüğün durduğu noktanın hemen altındaki noktada en iyi ıslatma gücüne sahiptirler. Eğer uygun bir aşamada çözünürlüğün doyma noktasındaki sıcaklık aşılırsa suda çözünmez hale gelen ıslatıcılar boyama mamulünün üzerinde kalırlar. Bu durum mamulün emiciliğini ve yeniden ıslanabilirlik özelliğini geliştirecektir. Mamul üzerinde bulunan yağ ve mumlar için iyi bir emülgatör özelliğine sahip olan noniyonik ıslatıcıların aynı zamanda iyi yıkama özellikleri de vardır.

b) Anyonik Islatıcılar

Türk kırmızısı yağı, Dodesil, Benzen sulfonat, Dioktilsülfosüksinat gibi ıslatıcılar başlıca Anyonik Islatıcılar dır. Anyonik Islatıcılar yapılarında hidrofil kısmı teşkil eden karboksil, sülfat, sülfonat, fosfat gibi yüklü aktif gruplar bulunduran maddelerdir.

Fosfat esaslı ıslatıcıların, Emülsifikasyon, Dispersiyon, Islatma ve Pişirme özellikleri oldukça iyidir.

Kimyasal maddenin Islatıcı olarak kullanılabilmesi için ;

• İyi bir ıslatma özelliğine sahip olmalı
• Köpük yapmamalı
• İyi bir temizleme etkisi göstermeli
• Çözünürlüğü çok iyi olmalı
• Asitlere ve alkalilere karşı dayanıklı olmalı
• İndirgen ve yükseltgen maddelere karşı dayanıklı olmalı
• Yüksek basınç ve ısıya dayanıklı olmalı
• Emülsiyon ve Dispersiyon kabiliyeti iyi olmalı
• Elyafa affinitesi iyi olmalı
• Her türlü boyarmadde ile uyum sağlayan bir yapıda bulunmalı
• Uygulandığı materyale iyi bir hidrofilite kazandırmalı
• İyi bir depolama ömrüne sahip olmalı dır.

Dispergatörler

Belirli bir matrikste oldukça küçük partiküllerin az çok düzgün ve kararlı süspansiyon halinde kalmasını sağlayan maddelerdir. Yani partiküllerin disperslenmesini kolaylaştıran veya dispersiyonları stabilleştiren maddelerdir. ( Dispersleme Maddesi )

Dispergatörler suda çözünmeyen katı maddelerin su içinde homojen olarak dağılımını sağlayan agregasyon oluşumunu (katılaşmayı) önleyen ve sıvı içinde çözünmeyen maddenin sıvı içinde istenilen dispersiyon derecesinde kalmasına yardımcı olan maddelerdir.

Dispergatör Tipleri

Dispergatör olarak kullanılabilen başlıca üç madde grubu ;

• Çoğu anyonik tipte suda çözülebilir Polielektrolitler
• Anyonik ve Noniyonik tipte Yüzey Aktif Maddeler
• Polimerler

Bu bileşikler Boyayı suda kolayca disperslenebilir hale getirir, böylece uygulanan işlem süresince stabil tutar.

Termodinamik bakımdan dispersiyon kolloidlerin (Boya Dispersiyonları) bir metastabil durumda bulunur, ayrışmaların veya partiküllerin kabalaşmasına eğilim gösterir.

Partiküllerin kabalaşması veya dispersiyonun bozulmasına Koagülasyon, Pıhtılaşma, Koalesans denir. Boyarmadde kimyasında, partiküllerin kabalaşması, Agregasyon ve Aglomerasyon olarak tanımlanır. Dispersleme maddesi ve koruyucu kolloidler bu gibi kabalaşmaları önler bunun için partikülü etrafında elastik koruyucu tabakalar oluşturur ve böylece dispersiyonları stabilleştirir.

Bir dispergatörün itme kuvveti çekme kuvvetinden ne kadar büyükse o dispergatörün dispersleme özelliği o derece iyidir. Dispergatörler Tekstil Boya Kimyasalları nın balıca ürünlerinde biri sayılabilir.

Egalizatörler ( Egalize Maddeleri )

Boyanın mamül üzerinde düzgün dağılmasını sağlayan maddelerdir. Düzgün boyama, boyama süresinin uzatılmasıyla sağlanır. Boyama İşlemi bir reaksiyondaki gibi denge işlemidir. Sıcaklık, pH, boyama metodu ve düzgün boyama maddesi katılarak etkilendirilebilir. Yardımcı Madde boyanın çekme hızını azaltır ve çekilen boyayı lifler üzerinde veya içerisinde düzgün şekilde dağıtır. Düzgünleştirme maddesinin etkisi sıcaklığa, boyanın ve yardımcı maddenin konstitüsyonuna bağlıdır, zaman faktörü rentabilite ile sınırlıdır.

Egalize maddeleri Yüzey Aktif Maddeler olduklarından yapısal bakımdan Anyonik, Katyonik, Noniyonik veya Amfoteriktirler.

Migrasyon Önleyiciler

Tekstil Baskı ve Kontinü Boyama Prosesleri nin çoğu uygulama ortamının viskozitesini arttıran yardımcı maddelerin kullanımı ile karakterize edilir. Bunun amacı rengin lokal olarak uygulanmasını kolaylaştırmak ve stabilize etmektir. Bu tür Tekstil Yardımcı Maddeleri baskıda kıvam maddeleri, fulardlama işlemlerinde ise Migrasyon Önleyiciler olarak bilinirler.

Bu tür maddeler çözelti içinde solvasyon nedeniyle önemli ölçüde makro molekül şişmeye uğramasıyla karakterize olurlar.

Migrasyon önleyici maddeler kontinü boyama proseslerinde fular çözeltilerini kıvamlaştırmak için kullanılırlar.

Bu amaçla kullanılan maddelerin bazıları

• Polisakkaritler
• Alginatlar
• Guar ve Ksantat zamkları
• Modifiye nişastalar
• Selülozlar

Bu maddelerden en yaygın olarak kullanılanları Alginatlardır. Kontinü Boyama da konsantrasyonlar baskıda kullanılan konsantrasyonlardan çok daha düşüktür. Çünkü Boyama Prosesi fulardlama sırasında çözeltinin kumaşa kolaylıkla nüfuz etmesini sağlamak üzere daha düşük viskozite gerektirir.

Alginatlara ilaveten Poliakrilatlar, Poliakrilamidler ve Polietoksilatlar da kullanılırlar. Bunun sonucu yağ alkollerinin etilen oksit veya propilen oksit ile yaptığı karışık poliglikolesterlerdir. Yani non-iyonik blok kopolimerler olup bulutlanma noktalarının düşük oluşu (25ºC) nedeniyle görev yaparlar.

Carrierler

Carrier ın kelime anlamı Bağlayıcıdır. Carrier genelde Poliesterin Boyanması esnasında poliesterin boyanabilme yeteneğini arttırırlar.

Carrierlerin Poliesterin Boyanmasındaki etkisi

Carrier lifler etrafından bir film halinde geçer, Dispersiyon Boyası carrierde çözülür ve böylece lif içlerine hızla girer. Boya ile carrier gevşek bir kompleks oluşturur ve bu halde lifler tarafından daha kolay çekilir. Carrier dispersiyon boyasının suda çözünürlüğünü iyileştirir ve böylece lifler tarafından çekilmesini arttırır.

Carrierlerde aranan özellikler

• Yüksek tesirlilik, boyarmaddenin yapısına ve az olarak da konsantrasyonuna bağlıdır. Boyamada carrierin konsantrasyonu önemlidir.
• Kolayca emülsiyon haline gelebilmesi ve emilsiyon halinde mümkün olduğunca stabil kalabilmelidir. Genellikle carrier emülsiyonu hazırlandıktan sonra kullanılması tavsiye edilir. Emülsiyonun bozulmasından dolayı leke oluşur.
•  Az buharlaşma özelliğine sahip olmalıdır. Carrierler buharlaştıktan sonra, yoğunlaşarak tekrar mamul üzerine damlarsa lekeler oluşur.
•  Rahatsız edici bir kokuya sahip olmamalıdır. Normalde her carrier az veya çok karakteristik bir kokuya sahiptir.
•  Elyafın büzülmesine ve fire vermesine sebebiyet vermemelidir.
•  Özel yün ve karışımlarının boyanmasında elyafa bağlanan boyarmaddeyi sökerek koparmamalıdır.
•  Elyaftan kolay uzaklaştırılabilmelidir.
•  Toksit tesiri olmamalıdır.
•  Boyama banyosunun, boyarmaddenin özellikleri ve basma patının dayanımını negatif yönde etkilememelidir.
•  Ekonomik olmalıdır.

Tekstil Boya Kimyasalları genel olarak, Ön İşlemler tamamlandıktan sonra kullanılan kimyasal Yardımcı maddelerdir.